زنجان به‌واسطه داشتن تنوع آب‌وهوایی، جاذبه‌های دیدنی و تاریخی، مومیایی مردان نمکی و… از مقاصد گردشگری کمتر شناخته‌شده‌ای است که باید در برنامه سفر گردشگران قرار بگیرد.
نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۲/۱۸ توسط بهاره غنچه نوشته شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۰۵/۱۲ بازنویسی شده است.
بسیاری از گردشگران برای سفر به شهرهای شمال غرب ایران، از زنجان عبور می‌کنند و اغلب از وجود جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی متعدد در این خطه از کشور غافل هستند. با کجارو همراه شوید و اطلاعات بیشتری از این شهر زیبا و دوست‌داشتنی به دست آورید تا در سفر بعدی خود، توقفی در آن داشته باشید و ضمن آشنایی با مردم مهمان‌نواز زنجان، از جاهای دیدنی شهر بازدید کنید.
زنجان، مرکز استان زنجان و شهرستان زنجان است که در شمال غرب ایران قرار دارد و طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیتی بالغ بر ۵۲۱,۳۰۲ نفر در آن زندگی می‌کنند. زبان مردم بومی، ترکی آذربایجانی با لهجه زنجانی است. این شهر با خلخال، میانه، سلطانیه، طارم، خدابنده، ایجرود و ماهنشان هم‌مرز است.
نام زنجان عربی‌شده واژه «زنگان» است و هنوز هم توسط مردم بومی به کار برده می‌شود. نظرهای مختلفی درباره وجه تسمیه شهر زنجان وجود دارد؛ به‌عنوان مثال، حمدالله مستوفی، قدمت شهر زنجان را به دوران ساسانی می‌داند و اولین نام آن را «شهین» ذکر کرده است. در لغت‌نامه دهخدا نیز راجع به کلمه شهین آمده است:
شهین نام شهر زنگان است و معرب آن زنجان باشد و گویند این شهر را اردشیر بابکان بنا کرده است.
علاوه بر این، به زنجان «خمسه» نیز می‌گفتند که بر اساس یکی از روایات، به‌خاطر بخش‌های پنجگانه ابهر رود، خرا رود، زنجان رود، ایجرود و سجاس رود بوده است.
شکل‌گیری و توسعه شهر کنونی زنجان به دوران صفوی برمی‌گردد. در دوره آقا محمد خان قاجار نیز شهر به سه منطقه تقسیم شده بود که شامل منطقه مرکزی (مراکز حکومتی، اداری و مذهبی)، یوخاری‌باش (اراضی و محدثات در شرق محدوده مرکزی در مجموعه بازار) و اشاقه‌باش (اراضی و محدثات در غرب محدوده مرکزی) می‌شد.
یکی از کشف‌های مهم در زنجان که از قدمت و پیشینه تاریخی این منطقه حکایت دارد، کشف جسد مردان نمکی در معدن چهرآباد زنجان بود که سه جسد به دوره هخامنشی و دو جسد دیگر به دوره ساسانی تعلق داشتند. ششمین جسد نیز به‌خاطر کمبود امکانات نگهداری، دست‌نخورده در این معدن باقی ماند.
جالب است بدانید که ترابزون ترکیه، چلیابینسک روسیه، ملاکا مالزی و قره‌قروم مغولستان، شهرهای خواهرخوانده زنجان هستند.
زنجان را شهری چهار فصل می‌دانند؛ به‌طوری که در تابستان، آب وهوای گرم و خشک و در زمستان، هوایی سرد دارد. با این اوصاف، بهترین زمان سفر به زنجان را می‌توان ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر دانست که وضعیت آب و هوا در بهترین حالت ممکن است.
شهر زنجان پتانسیل زیادی برای گردشگری دارد؛ به‌خصوص در اواخر بهار و تابستان که مسافران زیادی قصد سفرهای تفریحی دارند. با ما همراه باشید تا تعدادی از جاهای دیدنی زنجان را به شما معرفی کنیم.
جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی زیادی در زنجان وجود دارد که از جمله معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به گنبد سلطانیه در نزدیکی شهر زنجان اشاره کرد؛ نامی آشنا برای بسیاری از گردشگران که در فهرست آثار میراث جهانی ثبت شده است و یک شاهکار بی‌نظیر در میان مساجد دنیای اسلام به حساب می‌آید. این بنای هشت ضلعی، گنبدی فیروزه‌ای دارد که سومین گنبد بزرگ دنیا محسوب می‌شود. الجایتو (سلطان محمد خدابنده) در سال ۷۰۳ هجری قمری دستور ساخت آن را داد.
در نزدیکی سلطانیه، شاهکاری از عصر ایلخانی به نام «معبد داش کسن» (معبد اژدها) قرار دارد که از ویژگی‌های مهم آن می‌توان به دو نقش‌برجسته اژدها و تعدادی محراب اسلامی اشاره کرد. وجود این دو اژدها، تاثیر فرهنگ شرق دور در عصر ایلخانی را نشان می‌دهند.
یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری زنجان، مسجد جامع این شهر است که جزو آثار ملی ایران به شمار می‌رود و در قرن سیزدهم هجری در دوران قاجار به‌شکل یک مسجد چهار ایوانی با تزیینات زیبا و گنبدی با کاشی‌کاری فیروزه‌ای ساخته شد. اگر گذرتان به این مسجد خورد، به بازار زنجان هم سری بزنید که در همان حوالی قرار دارد و یادگاری از دوران قاجار است. شاید ندانید که این اثر ملی، طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران محسوب می‌شود که از بخش‌های مختلفی همچون بازار قیصریه، بازار بزازها، راسته امام‌زاده و راسته عبدالعلی بیک تشکیل شده است.
یکی دیگر از معماری‌های باشکوه ایران را می‌توانید در گرمابه حاج داداش تماشا کنید که در دل بازار زنجان قرار دارد و به این ترتیب می‌توانید با یک تیر، دو نشان بزنید. این گرمابه قدیمی اکنون به یک سفره‌خانه سنتی تبدیل شده است.
پس از آنکه گشت‌وگذار مفصلی در بازار زنجان داشتید، بازدیدی هم از مسجد خانم داشته باشید که یک اثر ثبت ملی است و به سفارش جمیله خانم از بانوان ثروتمند عهد قاجار ساخته شد. این مسجد فاقد گنبد، دارای دو مناره کوتاه و قطور با تزیینات زیبا است.
برای دیدن مومیایی مردان نمکی به موزه باستان‌شناسی زنجان بروید
اگر زمان داشتید، راهی موزه رختشوی‌خانه شوید که در گذشته به‌منظور تامین رفاه و امنیت زنان هنگام شست‌وشوی لباس ساخته شد و اکنون به‌عنوان موزه مردم‌شناسی فعالیت می‌کند و در آن انواع زیورآلات، لباس‌های محلی، ابزار و وسایل مورد استفاده بانوان به چشم می‌خورد.
در فاصله ۵۰۰ متری موزه رختشوی‌خانه، موزه جذاب دیگری قرار دارد که جسد مومیایی مردان نمکی را در خود جای داده است. موزه باستان‌شناسی زنجان در محل خانه یا عمارت ذوالفقاری از دوره قاجار قرار دارد که خود یک اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی است. در کنار بازدید از موزه، این شانس را دارید که از یک سازه تاریخی نیز دیدن کنید.
کاروانسرای سنگی، یکی دیگر از جاهای تاریخی زنجان است که با تغییر کاربری به رستوران، باز هم محل رفت‌وآمد مردم شده است تا غذای لذیذی را در محیطی تاریخی و دیدنی نوش جان کنند. این کاروانسرای عهد صفوی که روبه‌روی ایستگاه قطار شهر قرار دارد و با سنگ ساخته شده، تنها کاروانسرای به‌جامانده در زنجان است.
جاذبه‌های زنجان فقط به آثار تاریخی و فرهنگی خلاصه نمی‌شود و دیدنی‌های طبیعی نیز در این منطقه کم نیستند؛ برای نمونه می‌توان از پارک جنگلی ارم زنجان یاد کرد که محلی عالی برای طبیعت گردی به حساب می‌آید؛ ضمن اینکه موزه تاریخ طبیعی زنجان نیز در همین پارک قرار دارد که می‌توانید بازدیدی هم از آن داشته باشید.
مجموعه تفریحی گاوازنگ (ائل داغی) که در ارتفاعات شمال شهر زنجان قرار دارد، به‌لطف داشتن آبشار مصنوعی، چشم‌انداز زیبای سد گاوازنگ، پیست دوچرخه‌سواری، آش‌سراها، کافه‌ها و بستنی‌فروشی‌های متعدد، آلاچیق‌هایی برای کمپ‌زدن و گذراندن یک شب به‌یادماندنی در دامان کوه گاوازنگ و… هر گردشگری را برای دیدنش وسوسه می‌کند.
پیست اسکی پاپایی از دیدنی‌های شهر ایجرود در حدود ۳۰ کیلومتری زنجان است که علاوه بر اسکی‌بازان حرفه‌ای، افراد مبتدی نیز می‌توانند از آن استفاده کنند. اینجا چهارمین پیست قدیمی کشور و تنها پیست اسکی استان زنجان محسوب می‌شود.
یکی از جاذبه‌های نزدیک به شهر زنجان که بازدید از آن خالی از لطف نیست، غار خشکی-آبی کتله‌خور در شهرستان خدابنده است که از سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تشکیل شده است. بخش ورزشی مختص غارنوردان و صخره‌نوردان و بخش تفریحی برای بازدید عموم است.
طبیعت روستای شیلاندر هم برای بسیاری از شما جذاب خواهد بود؛ به‌خصوص برای معماری پلکانی با چشم‌اندازی زیبا که چیزی کم از ماسوله ندارد. این منطقه ییلاقی، طبیعتی سرسبز دارد و به‌لطف داشتن آبشار و رودخانه، محلی ایدئال برای گذراندن اوقاتی خوش در منطقه‌ای روستایی و بکر است. اگر به معماری پلکانی علاقه‌مند هستید، بازدید از روستای قوزلو در شهرستان ماهنشان را از دست ندهید که بین گردشگران ناشناخته است.
دودکش جن در ماهنشان، ظاهری عجیب و غریب دارد و می‌تواند برایتان جالب باشد. این سنگ‌ها بر اثر فرسایش به‌شکل مناره‌های بلند و نازک تبدیل شده‌اند که سنگی روی آن‌ها قرار دارد؛ همین موضوع باعث شکل‌گیری شایعات و به‌کاربردن نام دودکش جن برایشان شده است.
خرید سوغاتی، یکی از جذابیت‌های سفر به زنجان است؛ به‌خصوص که در این منطقه هم صنایع‌دستی فوق‌العاده و هم خوراکی‌های لذیذی وجود دارد که می‌تواند برای همیشه یاد و خاطره این سفر را در ذهن‌تان زنده نگه دارد.
چاقوسازی سنتی و ملیله‌سازی از معروف‌ترین سوغات زنجان هستند
از سوغاتی‌های خوردنی می‌توان به نان اردک اشاره کرد که نوعی نان سنتی است و با آرد، تخم‌مرغ، شیر، شکر، بکینگ پودر و روغن، خمیری تهیه و سپس در روغن سرخ می‌شود. انگشت‌پیچ، سقز، نان برنجی، شیرینی شستی (از معروف‌ترین شیرینی‌های زنجان)، سبزیجات کوهی (تره کوهی، سبزی غازیاقی، پیاز کوهی) و… را نیز می‌توانید به‌عنوان سوغات زنجان تهیه کنید. اگر در طول سفرتان، گذرتان به طارم خورد، رب انار این منطقه را از دست ندهید که زبانزد عام و خاص است.
در میان صنایع‌دستی زنجان، چاقوسازی سنتی و ملیله‌سازی از معروف‌ترین و مهم‌ترین هنرهای بومی هستند و جالب است بدانید که هنر ملیله‌سازی این منطقه با عنوان «زنجان؛ شهر جهانی ملیله» در سال ۱۳۹۸ در فهرست شهرهای جهانی یونسکو قرار گرفت. این هنر که ۱۰۰ درصد مراحل آن با دست انجام می‌شود در ساخت انواع ظروف پذیرایی، قاب عکس، جعبه جواهرات و… کاربرد دارد. مسگری، قالی‌بافی، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، چاروق دوزی، سوزن‌دوزی، نمدبافی و… تنها گوشه‌ای از هنر مردم این مرزوبوم به شمار می‌روند.
منبع : کجارو